Zwart-wit-denken, veel mensen hebben er een hekel aan, hoewel iedereen het wel eens en soms meer dan eens doet. Zwart-wit-denken is zo verkeerd nog niet. Je hebt het nodig om je probleem zichtbaar te maken. Je ongenoegen, de dingen die je dwars zitten, zowel in de wereld om je heen als in je privéleven. Ik heb ooit een man ontmoet, een eigenzinnige grootgrondbezitter, die zonder een spoor van twijfel vond dat iedereen die van de PvdA was tegen de muur moest worden gezet en worden neergeknald. Dan zijn we van ze af!
Toen ik doorvroeg werd me alles duidelijk. Hij was er nog een van de oude stempel. Ik bepaal wel wat goed is in mijn leven. Ik bepaal hoe ik met mijn land omga, welke boom ik neerhaal en wat ik met en op mijn land doe en laat gebeuren. Die grond is toch van mij? Ik maak wel uit hoeveel ik vraag voor die grond aan mijn pachters, ook al van die vreselijke mensen. Ze moeten gewoon niet zeuren, zij maken niet de dienst uit, en zeker niet als het om mijn spullen gaat. Socialisme, bah! Het was helder wat hem dwarszat. Het socialisme brengt alleen maar onheil. Dus als er geen socialisten meer zijn, is alles opgelost, is de wereld weer leuk.
Er is niks mis met zwart-wit-denken. Ook niet als het gaat om je werksituatie, over je leven thuis, de omgang met je familie en vrienden. We kennen dat allemaal wel, dat overzichtelijke galspuwen. En ik denk dat iedereen die dat doet ook wel weet dat je met je weerzin tegen iets niets oplost. Daar is zwart-wit-denken ook niet voor bedoeld. Het is, zoals gezegd een goede manier om je mening en in veel gevallen je oordeel te geven over iets of iemand. Zwart-wit-denken zorgt voor helderheid, niet voor oplossingen.
Wie een oplossing nastreeft kan beter in nuances denken. Zwart-wit schetst slechts uitgangspunten, constateringen van onvrede of weerzin bij iemand of bij groepen mensen.
Oplossen vraagt genuanceerd denken, domweg omdat geen enkele problematiek zwart-wit is. Als we bijvoorbeeld alle vluchtelingen op een eiland zouden zetten doemen er legio problemen op die om een antwoord vragen. Elke stap die we zetten brengt weer nieuwe problemen met zich mee. Dat betekent dat elke oplossing erom vraagt om uiteindelijk alle problemen die kleven aan een te zetten stap moeten worden doorgekauwd. Allemaal, slaan we er per ongeluk een over dan heb je je al snel weer in de nesten gewerkt.
Problemen oplossen vraagt creativiteit, elasticiteit, innovativiteit, een sterke wil om resultaat te bereiken, vertrouwen in elkaar, de bereidheid om eigen standpunten te herzien, het besef dat je nooit zult krijgen wat in jouw ogen het beste is en de wetenschap dat elke oplossing van een probleem nooit perfect zal zijn. Een probleem oplossen vraagt bovendien bijna altijd meer tijd dan je lief is.
Ons persoonlijke leven zit vol kwesties en situaties waar we tegenaan lopen, die ons niet bevallen, die we anders zouden willen. Bijna altijd zijn er anderen bij betrokken, thuis op het werk, in ons sociale leven. Er is niks mis mee om je daarover zwart-wit te uiten. Als je daar verder niets mee doet, tja dan gebeurt er ook niets. Als je wilt dat er dingen veranderen, zul je stappen moeten zetten. Je ongenuanceerde onvrede uiten is slechts een begin. Nadenken, oplossingen bedenken, in gesprek gaan, proberen het met anderen eens te worden, dat is wat er op zal moeten volgen.
Natuurlijk, soms lukt het niet om dingen op te lossen, genuanceerd denken en doen moet namelijk wel van twee kanten komen. In dat geval is het goed dingen los te laten, je onvrede aan de kant te schuiven en door te gaan met je leven… Dat is in zo’n geval ook een oplossing.
Jan Jaap van Hoeckel