goed in je vel.nl

Ik legde het haar uit. Kijk, als jonge kinderen altijd maar gehoorzaam zijn, altijd maar precies doen wat hun ouders zeggen, dan creëer je grijze muizen. Van die mensen die te gemakkelijk ja en amen zeggen. Die bang zijn om hun eigen mening te geven en om hun eigen weg te gaan. Die altijd heel gehoorzaam doen wat anderen zeggen, geen nee kunnen zeggen. Dat hebben ze van hun ouders geleerd. Ze keek me enigszins verward aan. Kinderen moeten juist af en toe ongehoorzaam zijn, zei ik, niet altijd doen wat hun ouders zeggen, hun eigen weg zoeken, weerstand durven bieden, fouten maken, de strijd aangaan. Dat levert pas echt wat op. Dat worden mensen die niet bang zijn van wat anderen vinden, die de moed hebben een eigen richting in te slaan, die ver komen en allesbehalve grijs zijn!

 De vriendin vond het lastig, dit gesprek en gaf toe dat ze nog nooit zo had gekeken. En ja, het had wel iets bij haar getriggerd en zou er zeker nog over nadenken. En zo gingen we weer uit elkaar.

Ook in onze jaren als jongeling en volwassene speelt dit. Het is o zo verstandig goed te luisteren naar ouderen, moeten we vaak horen. Zij hebben al zoveel bagage, daar kun je wat van opsteken. En als je dat niet doet, dan ben je eigenlijk een oen. Alle kennis en ervaring van ouderen is kostbaar, die laat je toch niet verloren gaan? Daar kunnen nieuwe generaties flink van profiteren.

Ja, het is waar, je kunt van ouderen wel iets leren. Kunt. Maar zeker is dat niet. Er zijn genoeg ouderen die niets of nauwelijks iets te vertellen hebben. Die hun leven leiden en hebben geleid, dingen hebben ervaren, kennis hebben opgedaan en gedachten hebben ontwikkeld die voor henzelf kennelijk van belang zijn, maar waar anderen niets mee kunnen. Ouderdom maakt mensen niet vanzelfsprekend wijs. En de kennis die ze hebben is niet per definitie iets waar een ander wat mee kan.

Natuurlijk, er zijn ouderen die barsten van de interessante levenservaring, die veel hebben meegemaakt wat voor een ander van belang kan zijn, die een vakkennis hebben opgedaan waar je u tegen zegt. Dus als jongere is het wijs om je oren wijd open te zetten en er je voordeel mee te doen. Maar toch… zelfs al heeft een oudere veel te vertellen, is het voor een jongere niet verkeerd om zich er soms niets van aan te trekken. En ondanks de wijze raadgevingen toch maar de dingen op de eigen manier te doen, die je zelf beter acht. Ik zal je uitleggen waarom.

Mensen moeten fouten maken. Fouten maken is de snelkookpan van ons leven. Door het maken van fouten leren we sneller, leren we beter en leren we meer dan door goede raad. Je moet dus ook de kans krijgen om die fouten te maken, om eigenwijs je eigen weg te gaan, om te struikelen en de pijn te voelen. Vraag maar aan iedereen die al een stuk van zijn leven achter de rug heeft, zeker weten dat die het meeste geleerd hebben van hun uitglijders, van vallen en opstaan.

De wijsheid en de kennis van ouderen is wel van belang om aan te horen en in je op te slaan. Ook al luister je er niet naar in de zin dat je niet doet wat de ander vindt dat je zou moeten doen, dan is het toch een bruikbare referentie. Ongetwijfeld komt het moment dat je fors de mist indraait en dat je dan de woorden van de ander herinnert. Wie weet kun je er dan alsnog iets mee…

En dan nog iets. Ouderen kunnen juist zoveel van jongeren leren, dat wordt al te makkelijk vergeten! Hun wereld is nog niet zo gevormd en soms zelfs misvormd als die van ouderen. Ze kijken onbevangener, maken veel mee, beleven alles vaak intenser. En hebben een mening die van belang is. Zij dragen nog niet de ballast mee van een lang verleden. Wie echt wil weten hoe de wereld eruitziet, kan van jongeren veel opsteken. Goed luisteren naar jongeren – zelfs naar de kleinste kinderen - werkt bovendien heel verbindend. Aandacht, de tijd nemen, een luisterend oor, je verdiepen in datgene wat de ander zegt, je openstellen, willen leren… een oudere die zich op deze manier opstelt, die zijn hart zo wagenwijd openzet, houdt zijn of haar geest jong en elastisch en overbrugt de generatiekloof.

De wereld wordt er mooier van.

Jan Jaap van Hoeckel

Andere situatie. De jongen, 15 jaar, had het eerste schooluur vrij, dus staat wat later op, eet drie boterhammen en loopt naar de schuur om zijn fiets te pakken. Weg fiets, hij begrijpt er niks van. Die van zijn broer staat er nog wel, terwijl hij al lang en breed op school zit. Shit, hij heeft mijn fiets! denkt hij ontdaan en pakt kwaad de fiets van zijn broer. Hij rijdt weg, hobbelhobbel, lekke band! Gatver, gatver, shitzooi! Hij is kwaad en niet zo’n beetje ook. Gelukkig weet hij hoe hij een band moet plakken en een kwartier later trapt hij naar school. Krijgt flink op zijn donder dat hij te laat is en nee, de leraar is niet gediend van zijn smoesjes.

Om halfvier is hij weer thuis, nog steeds flink aangebakken. Zijn moeder werkt halve dagen, alleen de ochtenden en is dus thuis. Zijn broer ook. Lul! Hoe kom je erbij om mijn fiets te pakken! De broer laat zich niet uitschelden en roept dat hij normaal moet doen. Herrie in de kiet. Moeder rent geërgerd de kamer in, jongens hou op met dat geruzie, doe een beetje normaal tegen elkaar, ik heb hier echt geen zin in. De bandenplakjongen neemt daar geen genoegen mee: Maar hij heeft mijn fiets meegenomen en… Moeder wil niks horen: stop hiermee, kunnen jullie nou nooit eens en beetje gezellig tegen elkaar doen!  Dat was het, moeder beent weg en laat de jongens bedremmeld en mokkend achter.

De susmoeder. Altijd in de weer om de lieve vrede te bewaren. Tussen de kinderen onderling, tussen vader en de kinderen, tussen kibbelende tantes op een feestje, tussen vriendinnen, overal. Susmoeders houden niet van conflicten, dus zijn ze allergisch voor elk signaal dat erop wijst dat het de verkeerde kant op gaat. Onmiddellijk springt ze er bovenop, jongens, doe gewoon, kan het wat minder, rustig aan nou, dit hoeft toch niet…

Een susmoeder is niet geliefd in haar directe omgeving, ik zeg niet dat er niet van haar gehouden wordt, nee, dat staat er los van. Het is haar gedrag, dat altijd maar willen sussen, altijd maar de lieve vrede willen bewaren, de voortdurende angst voor welke onenigheid dan ook, dat valt niet goed bij de mensen met wie ze verbonden is. Haar kinderen worden er gek van, haar partner heeft een hekel aan haar gedrag, anderen denken: daar heb je haar weer!

Maar nog veel erger is dat susmoeders zichzelf volstrekt klem voelen in hun gedrag. Het verwijt gaat echter niet naar binnen maar naar buiten. Waarom maken mensen toch zoveel ruzie, waarom kunnen mensen niet normaal doen? Dat is wat ze bezighoudt.

Conflicten, wrijving, irritaties, het is een logisch onderdeel van een samenleving, dus ook van de kleine gemeenschap die een gezin is. Het is waar, in het ene gezin komt het meer voor dan in het andere.  Kinderen hebben behoefte aan leiding en duidelijkheid. Door het gedrag van een susmoeder komen kinderen ernstig tekort. Hun rechtvaardigheidsgevoel wordt aangetast, ze worden klemgezet en hebben de indruk dat hun moeder geen belangstelling voor ze heeft.

Maar hoe dan wel? Een susmoeder zou vooral naar zichzelf moeten kijken en zich afvragen hoe het komt dat zij elke wrijving, hoe klein dan ook, uit de weg probeert te gaan. Angst voor conflicten, het komt vaker voor dan je denkt. Ook met conflicten omgaan, moet je leren, en dat zou eigenlijk al in je jongste jaren moeten gebeuren. Een susmoeder is dan precies het verkeerde voorbeeld.

In bovenstaande voorbeelden was het wijzer geweest als moeder zich had verdiept in het probleem en aan beide kinderen aandacht had geschonken. Zich op de hoogte had gesteld van wat er precies aan de hand was en een oordeel had gehad. Dat had je niet moeten doen, geen wonder dat hij/zij kwaad op je wordt. En dan de strijdende partijen zelf aan de slag zetten om het conflict op te lossen. Kinderen hebben die duidelijkheid nodig, maar ook moeders varen daar wel bij. En jong geleerd is oud gedaan, dat is zeker in dit soort gevallen van groot belang. Omgaan met conflicten kan iedereen leren. En kun je het niet zelf, roep dan hulp in, doe je zelf en anderen een genoegen en stap uit je eeuwigverzoenende rol. Het werkt echt bevrijdend!

Even tussen twee haakjes: ik zeg wel susmoeders maar ongetwijfeld zijn er ook susvaders, voor hen geldt natuurlijk hetzelfde.

Jan jaap van Hoeckel

Eenzaamheid is niet voor iedereen hetzelfde. Grofweg kun je het in tweeën delen: incidentele eenzaamheid, die dus ‘vanzelf’ weer overgaat en chronische eenzaamheid, dus zeg maar eenzaamheid die niet zomaar overgaat. Iedereen is weleens eenzaam in zijn leven, voor kortere of langer tijd. Om even in mijn persoonlijke leven te blijven, ik heb me een periode erg eenzaam gevoeld nadat ik ruzie kreeg met mijn familieleden over de verdeling van een erfenis. Niet over de feitelijke verdeling maar over het verschil in emotionele betrokkenheid. Ik was erg gehecht aan bepaalde zaken, domweg omdat ze een belangrijk onderdeel van mijn moeders leven uitmaakte. Daarin stond ik alleen, de andere vonden dat ze gewoon verkocht moesten worden en het geld verdeeld. Ik begreep er niks van, helemaal niks en voelde me heel eenzaam. Dat heeft maanden geduurd, uiteindelijk heeft het zich opgelost en ben ik dat gevoel weer volledig kwijtgeraakt.

Een van de gespreksgenoten die onlangs zijn vrouw had verloren vertelde dat hij tijdens zijn verjaardag omgeven was door goedbedoelende familieleden. Het viel hem op hoe gezellig ze met elkaar kwetterden en hoe hij te midden van deze vrolijkheid zich erg eenzaam voelde. Met niemand heeft hij echt een goed gesprek gevoerd, hij voelde zich in de steek gelaten. Een avondje eenzaamheid…

Chronische eenzaamheid is heel andere koek. Iemand in ons gezelschap verwoordde het heel mooi: eenzaamheid is de blijvende afwezigheid van nabijheid. Of zoals een ander het verwoordde: eenzaamheid ontstaat als er gaten vallen in de zin van je bestaan. Als je het gevoel hebt dat je leven geen, weinig of onvoldoende betekenis heeft, dan zul je je inderdaad eenzaam voelen. Mij dunkt dat eenzame mensen per definitie niet gelukkig zijn. Andersom doemt de vraag op of gelukkige mensen eigenlijk wel chronisch eenzaam kunnen zijn? Ik heb de neiging om dat te ontkennen. Het kenmerk van geluk is immers dat je in staat bent om om te gaan met alles wat er in je leven gebeurt. Dus ook met je gevoelens…

Indien je ouder wordt zal je maatschappelijke nut ongetwijfeld afnemen. Misschien is dat feitelijk niet zo maar wordt het ánders. En wat vooral blijft is dat we van belang zijn, voor onszelf en voor anderen, er zijn altijd mensen die om ons geven, die van ons houden en dat zal andersom ook wel zo zijn. In die zin is ons bestaan van grote betekenis. Maar ja, als je dat niet voelt..?

Wat kun je doen aan eenzaamheid? Als het gaat om een incident dan raak je het op een gegeven moment weer kwijt door de oorzaak weg te nemen of om je te verzoenen met de feiten als ze niet te veranderen zijn. Als het chronisch is dan kan het naar mijn mening in veel gevallen ook worden opgelost. Dat je dat niet in je eentje kunt, nee, want dan zou je dat allang gedaan hebben. Daar heb je hulp bij nodig. Mensen die eenzame mensen begeleiden proberen vaak voor afleiding te zorgen, leuke dingen te gaan doen, mensen een beetje bezig te houden. Maar de vraag is of dat een fundamentele oplossing biedt. Het geeft tijdelijk een beetje lucht en tijdelijk zal iemand zich minder eenzaam voelen.

Ik denk dat het van belang is dat begeleiders proberen uit te vinden wat in het leven van een eenzaam mens gemist wordt. Nabijheid. Zingeving. Betekenis. Hoe ziet er dat voor iemand uit, wat is het precies? Daar is winst te behalen, als je in staat bent mensen een gevoel te geven dat het leven weer betekenis krijgt, dan ben je op de goede weg. In ons praatgezelschap was er iemand die zichzelf van zijn eenzaamheid had verlost door te gaan schilderen. Niet dat hij van tevoren dacht dat dat zijn eenzaamheid daardoor zou oplossen, maar het bleek wel die uitwerking te hebben.

Als het waar is dat chronische eenzaamheid verband houdt met niet-gelukkig zijn, zou je ook aan de andere kant kunnen beginnen en kunnen werken aan het geluk van de ander. Niet dat je iemand anders gelukkig kunt maken, maar je kunt wel de tools aanreiken waarmee iemand aan de slag kan. Vaak wordt gezegd dat dat bij ouderen ingewikkelder is omdat ze minder flexibel zijn dan jongere mensen. Ik geloof daar niet zo in, we praten dat elkaar maar aan. Ook oudere mensen kunnen heel goed veranderen als ze weten dat er iets positiefs te bereiken is. Als iemand welbewust aan zijn geluk gaat werken, zal de eenzaamheid waarschijnlijk langzaam maar zeker afnemen en hopelijk verdwijnen.

Een laatste punt: eenzaamheid is iets heel persoonlijks en altijd gebaseerd op gevoel. En gevoelens hebben te maken met de manier waarop je naar de dingen kijkt. Zie je ze als negatief dan zul je je rot voelen, zie je ze positief dan voel je je prettig.  Ik noem een voorbeeld: Ik zie die en die zo weinig meer, ze trekken zich niks meer van me aan en ik zit hier maar te verpieteren, de mensen denken gewoon niet meer aan een ander, ze zijn alleen maar met zichzelf bezig. Tja, dat voelt eenzaam. Het kan ook anders. Ik zie die en die zo weinig meer, ach ja, dat is ook wel logisch, ze hebben een gezin en ze wonen ook niet om de hoek. En hij heeft een forse baan, die zijn wel met wat anders bezig dan met mij. Ik zal ze binnenkort eens bellen, kunnen we misschien even skypen en dan vraag ik ze gewoon of ze binnenkort een keer langskomen. En wie weet kan ik mijn dochter vragen of we samen een keer naar hen toe zullen rijden, ook leuk.

Eenzaamheid, nee leuk is anders. Maar ik ben ervan overtuigd dat er hoe dan ook iets aan te doen is. En dat het daardoor minder kan worden en hopelijk uiteindelijk over gaat of in ieder geval leefbaar wordt.

Jan Jaap van Hoeckel

Wat is dat toch, die drift om altijd maar alles te willen begrijpen? Terwijl ons leven per definitie gevuld is met dingen die gewoon niet te begrijpen zijn. Op een of andere manier kunnen we er mee leven dat we niet kunnen begrijpen dat de aarde zomaar een bal in het heelal is die daar maar een beetje ronddraait. En dat er een majestueuze eik groeit uit een nietig eikeltje. Onbegrijpelijk. Of dat er mensen zijn die zonder enige scrupule anderen overhoop kunnen schieten. Onbegrijpelijk.

Maar als het over het gedrag van de partner gaat, of dat van de kinderen, ouders of goede vrienden, nee dan moet alles wel begrepen worden. Terwijl wij voor anderen toch veel onbegrijpelijks met ons meedragen, of we nu willen of niet. En ja, het is lovenswaardig om elkaar zo veel en zo goed mogelijk te willen begrijpen en daar ook moeite voor te doen. Maar je kan erop wachten dat er in de dagelijkse praktijk of in het gesprek dingen zullen oppoppen waar je met je verstand niet bij kunt.

Als het over het denken en doen van mensen gaat kun je op drie manieren kijken naar onbegrijpelijke dingen. De positieve kijk is de constatering dat je hersens niet in staat zijn om bepaalde dingen op te pikken en je er senang bij te voelen. Dan hou je het bij jezelf, dat getuigt van wijsheid.

De negatieve kijk is dat er aan de ander een steekje los is, hij klopt gewoon niet. Hij is niet wijs of nog erger, hij tilt de boel. Of zij natuurlijk. Dan leg je het bij een ander en verleen je jezelf een vrijbrief: je hebt er niks mee te maken, het ligt aan de ander dat jij iets niet begrijpt.

De derde mogelijkheid is dat je weigert iets te begrijpen, je wilt het gewoon niet weten. Dat kan soms heel aantrekkelijk zijn. Daarover bestaat een mooie anekdote. Een verslaggever van NBC interviewde de toenmalige premier van Israël, Golda Meir over de hoog opgelopen spanning tussen haar land en Egypte, waar Nasser de scepter zwaaide. Maar mevrouw Meir, vroeg de verslaggever, als u alles in ogenschouw neemt, hoe uw volk hier is gekomen, wat de Arabieren is aangedaan, dan zou u de houding van Nasser toch wel enigszins kunnen begrijpen? Ze antwoordde ad rem: op het moment dat ik Nasser begrijp liggen we met z’n allen in zee!

Niemand is voor honderd procent begrijpelijk. Wie iemand van haver tot gort kent, zijn afkomst, zijn milieu, de generaties voor hem, alles wat hem of haar is overkomen, hoe de dingen zijn binnengekomen en zijn verwerkt, of niet verwerkt, die komt een heel eind. Maar de meeste mensen kennen elkaar zo goed niet. En wat er diep in je verscholen ligt, is vaak door jezelf niet eens naar boven te halen, laat staan door een ander.

Het getuigt van wijsheid om bij het willen begrijpen van een ander te beseffen dat er een grens is waar je niet overheen kunt. Als je dat niet kunt accepteren vraag je om moeilijkheden. Het kan een flinke sta-in-de-weg zijn in relaties en vriendschappen. Zolang iemands onbegrijpelijke denken of handelen geen kwaad aanricht is het beter om het los te laten. Het is zoals het is, ook al snap je er geen biet van.

Mensen die zeggen dat het elkaar begrijpen een groot goed is in intermenselijke relaties hebben gelijk. Maar elkaar op bepaalde vlakken soms volstrekt niet kunnen begrijpen en elkaar toch in het hart kunnen sluiten, tja wat is er groter dan dat...

Jan Jaap van Hoeckel, coach

Mandela, een mooi voorbeeld uit onze recente geschiedenis. Gevangengenomen onder het apartheidsbewind in Zuid-Afrika. Zevenentwintig jaar doorgebracht in de cel, driekwart van die tijd op het beruchte Robbeneiland. Toen hij vrijkwam dwong hij respect af van de hele wereld: geen haat, geen vijandschap, geen negativiteit. Vooruitkijken. En vooral: accepteren, vergeven en liefhebben. Wat een kracht!

Een jong echtpaar in verwachting van hun eerste kind. Het ging goed, geen vuiltje aan de lucht. Ze verheugden zich zeer op de geboorte, het zou een jongen worden, de stamhouder. Het kind zou een mooie Hollandse naam krijgen. Enkele dagen voor de geboorte ging zij goedgemutst op controle. Daar bleek dat het hartje van het kind niet meer hoorbaar was. De mededeling van de gynaecoloog kwam snoeihard aan, het kind was dood. De ouders kapot. Onderzoek wees achteraf uit dat dit niet had hoeven gebeuren als de gynaecoloog beter de fysieke gesteldheid van de moeder gecheckt had. Het echtpaar werd bestookt met goedbedoelde adviezen hoe zij deze kwestie juridisch konden aankaarten, nee, ze moesten het vooral niet pikken. Ze besloten anders, ze lieten het los. Wat ze ook zouden doen, ze zouden hun kind er toch niet mee terugkrijgen, redeneerden zij. Toen hun tweede kind in aantocht was, melden zij zich bij dezelfde gynaecoloog, die hen begeleidde tot en met de bevalling. Hoe krachtig en prachtig dat mensen de werkelijkheid kunnen accepteren en zo kunnen vergeven!

Hopelijk zie je het ook om je heen, mensen die de kracht op kunnen brengen om de naakte feiten te accepteren zoals ze zijn. En vervolgens door alles heen kunnen vergeven en in vrede met zichzelf en hun omgeving kunnen leven.

Accepteren, vergeven en liefhebben zijn belangrijke voorwaarden om van jezelf en anderen te kunnen houden. Het alternatief is niet erg aantrekkelijk. Het afwijzen van de feiten, ze niet kunnen of willen accepteren. En daaraan vastgeklonken de blijvende boosheid, vijandschap, haat en rancune. Daarmee werp je een bijna onneembare barrière op voor jezelf, je kunt gewoon niet meer tot volledige rust komen. Er is geen weg meer naar vrede en liefde in je hart. Zolang je niet de naakte feiten accepteert en je uiteindelijk diep in je ziel de ander kunt vergeven blijf je een gevangene van je eigen negatieve gevoelens. Geen fijn vooruitzicht.

Moeilijk, ja dat is het. Als je door een ander tot in het diepst van je ziel gekwetst bent zijn je opstandige reacties begrijpelijk. En het kan veel erger tonen de voorbeelden hierboven aan. En dan toch accepteren, vergeven?

In een radio-uitzending werd een Nederlandse journalist, die tien jaar in New York had doorgebracht gevraagd wat zijn belangrijkste ervaring was gedurende zijn verblijf daar. Hij vertelde dat hij vele jaren bij een therapeut had gelopen die hem iets had bijgebracht wat zijn hele kijk op zijn leven veranderde. Ik heb geleerd dat, wil ik oprecht gelukkig zijn, ik drie dingen moet doen. Op de eerste plaats: accepteren van de feiten, het is niet anders, ze zijn zoals ze zijn, daar is niets meer aan te veranderen. Op de tweede plaats: mensen vergeven voor dat wat ze hebben aangericht, wat het ook is, oprecht vergeven. En uiteindelijk: liefhebben, degene die je heeft gekwetst, die je zoveel leed heeft berokkend in je armen sluiten. Dat is de enige manier om niet opgezadeld te blijven met haat en rancune en om jezelf een kans te geven om met liefde in je hart te kunnen leven.

Dit interview speelde vlak na de crash van twee vliegtuigen in de twin towers in New York in 2001. De interviewer vroeg hem: ook de terroristen die duizenden doden in New York op hun geweten hebben? Het was even stil, toen kwam zijn antwoord: ja, zij ook! Accepteren, vergeven en liefhebben, het is in sommige gevallen bijna niet te doen. En toch, als je het kunt, als je het uiteindelijk met pijn en moeite op kunt brengen, weet je dat je een definitieve keus hebt gemaakt voor het belangrijkste in een mensenleven, in jouw leven. Liefde.

Jan Jaap van Hoeckel