Eenzaamheid is niet voor iedereen hetzelfde. Grofweg kun je het in tweeën delen: incidentele eenzaamheid, die dus ‘vanzelf’ weer overgaat en chronische eenzaamheid, dus zeg maar eenzaamheid die niet zomaar overgaat. Iedereen is weleens eenzaam in zijn leven, voor kortere of langer tijd. Om even in mijn persoonlijke leven te blijven, ik heb me een periode erg eenzaam gevoeld nadat ik ruzie kreeg met mijn familieleden over de verdeling van een erfenis. Niet over de feitelijke verdeling maar over het verschil in emotionele betrokkenheid. Ik was erg gehecht aan bepaalde zaken, domweg omdat ze een belangrijk onderdeel van mijn moeders leven uitmaakte. Daarin stond ik alleen, de andere vonden dat ze gewoon verkocht moesten worden en het geld verdeeld. Ik begreep er niks van, helemaal niks en voelde me heel eenzaam. Dat heeft maanden geduurd, uiteindelijk heeft het zich opgelost en ben ik dat gevoel weer volledig kwijtgeraakt.
Een van de gespreksgenoten die onlangs zijn vrouw had verloren vertelde dat hij tijdens zijn verjaardag omgeven was door goedbedoelende familieleden. Het viel hem op hoe gezellig ze met elkaar kwetterden en hoe hij te midden van deze vrolijkheid zich erg eenzaam voelde. Met niemand heeft hij echt een goed gesprek gevoerd, hij voelde zich in de steek gelaten. Een avondje eenzaamheid…
Chronische eenzaamheid is heel andere koek. Iemand in ons gezelschap verwoordde het heel mooi: eenzaamheid is de blijvende afwezigheid van nabijheid. Of zoals een ander het verwoordde: eenzaamheid ontstaat als er gaten vallen in de zin van je bestaan. Als je het gevoel hebt dat je leven geen, weinig of onvoldoende betekenis heeft, dan zul je je inderdaad eenzaam voelen. Mij dunkt dat eenzame mensen per definitie niet gelukkig zijn. Andersom doemt de vraag op of gelukkige mensen eigenlijk wel chronisch eenzaam kunnen zijn? Ik heb de neiging om dat te ontkennen. Het kenmerk van geluk is immers dat je in staat bent om om te gaan met alles wat er in je leven gebeurt. Dus ook met je gevoelens…
Indien je ouder wordt zal je maatschappelijke nut ongetwijfeld afnemen. Misschien is dat feitelijk niet zo maar wordt het ánders. En wat vooral blijft is dat we van belang zijn, voor onszelf en voor anderen, er zijn altijd mensen die om ons geven, die van ons houden en dat zal andersom ook wel zo zijn. In die zin is ons bestaan van grote betekenis. Maar ja, als je dat niet voelt..?
Wat kun je doen aan eenzaamheid? Als het gaat om een incident dan raak je het op een gegeven moment weer kwijt door de oorzaak weg te nemen of om je te verzoenen met de feiten als ze niet te veranderen zijn. Als het chronisch is dan kan het naar mijn mening in veel gevallen ook worden opgelost. Dat je dat niet in je eentje kunt, nee, want dan zou je dat allang gedaan hebben. Daar heb je hulp bij nodig. Mensen die eenzame mensen begeleiden proberen vaak voor afleiding te zorgen, leuke dingen te gaan doen, mensen een beetje bezig te houden. Maar de vraag is of dat een fundamentele oplossing biedt. Het geeft tijdelijk een beetje lucht en tijdelijk zal iemand zich minder eenzaam voelen.
Ik denk dat het van belang is dat begeleiders proberen uit te vinden wat in het leven van een eenzaam mens gemist wordt. Nabijheid. Zingeving. Betekenis. Hoe ziet er dat voor iemand uit, wat is het precies? Daar is winst te behalen, als je in staat bent mensen een gevoel te geven dat het leven weer betekenis krijgt, dan ben je op de goede weg. In ons praatgezelschap was er iemand die zichzelf van zijn eenzaamheid had verlost door te gaan schilderen. Niet dat hij van tevoren dacht dat dat zijn eenzaamheid daardoor zou oplossen, maar het bleek wel die uitwerking te hebben.
Als het waar is dat chronische eenzaamheid verband houdt met niet-gelukkig zijn, zou je ook aan de andere kant kunnen beginnen en kunnen werken aan het geluk van de ander. Niet dat je iemand anders gelukkig kunt maken, maar je kunt wel de tools aanreiken waarmee iemand aan de slag kan. Vaak wordt gezegd dat dat bij ouderen ingewikkelder is omdat ze minder flexibel zijn dan jongere mensen. Ik geloof daar niet zo in, we praten dat elkaar maar aan. Ook oudere mensen kunnen heel goed veranderen als ze weten dat er iets positiefs te bereiken is. Als iemand welbewust aan zijn geluk gaat werken, zal de eenzaamheid waarschijnlijk langzaam maar zeker afnemen en hopelijk verdwijnen.
Een laatste punt: eenzaamheid is iets heel persoonlijks en altijd gebaseerd op gevoel. En gevoelens hebben te maken met de manier waarop je naar de dingen kijkt. Zie je ze als negatief dan zul je je rot voelen, zie je ze positief dan voel je je prettig. Ik noem een voorbeeld: Ik zie die en die zo weinig meer, ze trekken zich niks meer van me aan en ik zit hier maar te verpieteren, de mensen denken gewoon niet meer aan een ander, ze zijn alleen maar met zichzelf bezig. Tja, dat voelt eenzaam. Het kan ook anders. Ik zie die en die zo weinig meer, ach ja, dat is ook wel logisch, ze hebben een gezin en ze wonen ook niet om de hoek. En hij heeft een forse baan, die zijn wel met wat anders bezig dan met mij. Ik zal ze binnenkort eens bellen, kunnen we misschien even skypen en dan vraag ik ze gewoon of ze binnenkort een keer langskomen. En wie weet kan ik mijn dochter vragen of we samen een keer naar hen toe zullen rijden, ook leuk.
Eenzaamheid, nee leuk is anders. Maar ik ben ervan overtuigd dat er hoe dan ook iets aan te doen is. En dat het daardoor minder kan worden en hopelijk uiteindelijk over gaat of in ieder geval leefbaar wordt.
Jan Jaap van Hoeckel